ASGARİ ÜCRETLERİN UYGULANMA KOŞULLARI VE TEMEL İLKELER

Yasa hükümleri çerçevesinde oluşturulan Yargıtay kararlarıyla, asgari ücretlerin uygulanma koşulları belirlenmiş ve bazı ilkeler ortaya çıkarılmıştır. Bu ilkelere göre:

1) Maddi tazminat hesapları yapılırken, en son bilinen ücret unsurla¬rının hesaplamada gözetilmesi gerektiğinden, hüküm gününe en yakın güne kadar yürürlüğe giren tüm asgari ücretlerin uygulan¬ması gerekir. Daha önce bir veya birkaç hesap raporu verilmiş olsa bile, dava bitinceye kadar yürürlüğe giren asgari ücretler için yeniden ek rapor alınması zorunludur.
2) Asgari ücret, kamu düzeni ile ilgili olduğundan, davanın her aşamasında uygulanması zorunludur. Bozmadan sonra dahi as¬gari ücretlerde artış olmuşsa, yeniden tazminat hesabı yapılması gerekir.

3) Yargıç, bir istek olmasa dahi, yargılamanın her aşamasında asgari ücret artışlarını doğrudan dikkate almakla yükümlüdür.

4) Davacı, bilirkişi raporuna itiraz etmemiş olsa dahi, sonra¬dan yürürlüğe giren asgari ücretlerin uygulanması kamu düzeni gereği ve zorunlu olduğundan, davalı yararına usuli kazanılmış hak oluşmaz.

5) Hüküm verilinceye kadar yürürlüğe giren yeni asgari ücretle¬rin uygulanması zorunluluğu nedeniyle, istemle bağlılık ve kazanılmış hak ilkeleri uygulanmaz.

Aşağıda bu ilkelerle ilgili Yargıtay kararların¬dan örnekler verilmiştir.

1- Asgari ücret kamu düzeniyle ilgili olup uygulanması zorunludur:

Asgari ücretin uygulanması kamu düzeni ile ilgilidir, ihlali cezai yap¬tırımı gerektirir. Bu nedenle dava tarihinden sonra yürürlüğe giren asgari üc¬retin tazminat hesabına dahil edilmesi gerekir. Usuli kazanılmış hak veya taleple bağlılık ilkelerine dayanılarak asgari ücretin uygulanmasını engelleyici şekilde hüküm kurulması mümkün değildir.
(10.HD.07.04.1977, 1976/6018 E. 2638 K.) (İKİD.1977/5530)

Kamu düzenine ilişkin asgari ücret artışlarının, kazanç kayıpları belirle¬nirken gözönünde tutulması yasal bir zorunluluktur.
(10.HD.17.02.1978, 1975/7937 E. 1081 K.) (İKİD.1978/1259)

Asgari ücretler kamu düzeni ile ilgilidir. İş Kanunu’nun 99. maddesi gereğince asgari ücret ödememek cezai yaptırımı gerektirir. Kamu düzenine ilişkin bu yönün mahkemece doğrudan doğruya gözönünde bulundurulması gerekir.
(10.HD.23.05.1978, 1977/4885 E. 1978/3929 K.) (İKİD.1978/1774)

Asgari ücret kamu düzeni ile ilgili olduğundan, yargıç bu durumu du¬ruşmanın her aşamasında kendiliğinden gözetmelidir. (HGK.17.12.1997, 10-820 E. 1074 K.)

Kamu düzeni ile ilgili konularda usuli kazanılmış haktan söz edilemez. Bu nedenle bozmadan sonra asgari ücretlerde bir artış olmuşsa, bu artışların da hesaplamada gözönünde tutulması gerekir. (21.HD.31.10.2000, 7119-7414)

Kamu düzeni ile ilgili konularda usuli kazanılmış haktan söz edilemez. (21.HD. 25.05.2000, 4100-4206)

Kamu düzeni ile ilgili konularda usuli kazanılmış hak oluşmaz. As¬gari ücret değişiklikleri kamu düzeni ile ilgili ve usuli kazanılmış hakkın istisnasıdır.
Dava, iş kazası sonucu ölüm nedeniyle rücuen tazminat istemine ilişkin¬dir. Asgari ücretteki değişiklikler usuli kazanılmış hakkın istisnası niteliğinde olup, yargılamanın her aşamasında doğrudan dikkate alınmalıdır. Çünkü kamu düzenini ilgilendiren hususlarda usuli kazanılmış haktan sözedilemez. Asgari ücret de kamu düzenini ilgilendiren kavramların başında gelir. Açıklanan ne¬denlerle yerel mahkemece zararlandırıcı sigorta olayına uğrayan işçinin veya haksahiplerinin gerçek kazançlarının hesaplanmasında hükme en yakın tarihteki asgari ücretin esas alınması gerekir. (HGK.28.01.2004, E. 2004/10-24 – K.2004/47)

2- Hüküm gününe kadar yürürlüğe giren tüm asgari ücretlerin hesaplamada gözetilmesi gerekir:
Tazminat hesaplarında, olay gününden başlayarak hüküm veril¬mesine en yakın güne kadar bilinen kazanç unsurları üzerinden değer¬lendirme yapılır. Bu uygulama “Gerçek belli iken varsayımlara daya¬nılamaz” kuralının gereğidir. Olay gününden, en son ücretin veya ka¬zançların belli olduğu güne kadar yapılan hesaplara “bilinen dönem kazançları” veya “işlemiş zarar hesabına esas kazançlar” denir. En son belli olan kazanç unsuru birim alınarak, geleceğe yönelik “işleyecek dönem zarar hesapları”nın ölçüsü olacak kazançlar belirlenir; bu ka¬zançlar her yıl için belli bir oranda artırılıp iskonto edilerek gelecekteki “işleyecek” zarar hesabı yapılır.
Açıklanan bu tazminat hesaplama yönteminde, eğer asgari ücret¬ler birim alınacaksa, haksız eylemin işlendiği olay gününden başlanarak, hüküm verilinceye kadar yürürlüğe konulan tüm asgari ücretler hesapla¬mada gözetilir. Asgari ücretler üzerinden tazminat hesaplamanın, diğer kazanç unsurlarından ayrı ve farklı bir uygulaması vardır ki, o da, asgari ücretler dışındaki kazançlara göre düzenlenen hesap raporuna (zarar gören) davacı itiraz etmezse, davalı yararına kazanılmış hak oluşur iken, asgari ücretler üzerinden düzenlenen hesap raporuna davacı itiraz et¬memiş olsa dahi, davalı yararına usuli kazanılmış hak oluşmaz; yargıç, hüküm gününe kadar yürürlüğe giren tüm asgari ücretleri doğrudan doğruya dikkate alarak, duruşmanın her aşamasında, bilirkişiden (son asgari ücret unsurlarına göre) ek rapor istemek durumundadır. Da¬hası, davacı, mahkeme kararını temyiz etmemiş olsa ve Yargıtay’ca herhangi bir nedenle bozma kararı verilmiş olsa dahi, bozmadan son¬raki yargılama aşamasında da (yeniden hüküm verilinceye kadar) yü¬rürlüğe girmiş olan asgari ücretler üzerinden yeni bir tazminat hesabı yapılacaktır. Şu kadar ki, davacının kararı temyiz etmemiş olması nede¬niyle, bozmadan önceki kararda yer alan tazminat tutarı aşılmayacak, altına da inilmeyecektir.

Bu konuda Yargıtay kararlarından şu örnekleri verebiliriz:

Maddi tazminat, yeni veriler ve asgari ücretteki artışlar gözönünde tutularak yeniden saptanmalı ve saptanan zarardan, hüküm tarihinde yürürlükte bulunan katsayı ile haksahiplerinin gelirlerinde yapılan artışlar S.S. Ku¬rumu’ndan sorularak, bildirilen miktar, hesaplanan zarardan indirilmelidir. (21.HD.22.01.1997, 7224-187) (YKD. 1997/5-781)

Zararlandırıcı sigorta olayına uğrayan sigortalının açtığı tazminat davası hesabında, hüküm tarihine en yakın tarihli asgari ücret esas alınır. Öte yan¬dan, asgari ücret kamu düzenine yönelik olduğundan, hakim, bu hususu doğru¬dan gözönünde tutmakla yükümlüdür.
(21.HD.25.03.1996, 1631-1704) (YKD. 1997/4-579)

Sigortalının tazminatının hesaplanmasında, hüküm tarihine en yakın tarihte belli olan asgari ücret esas alınmalıdır. Asgari ücret kamu düzeniyle ilgili olduğundan bu hususta usuli kazanılmış haktan söz edilemeyeceği gibi, hakim bu durumu duruşmanın her aşamasında kendiliğinden gözetmelidir. (HGK.17.12.1997, 10-820 E.1074 K.

Gerçek belli iken varsayımlara gidilemez. Davanın görülmesi sırasında asgari ücret yükselmiştir. Davacı, kamu düzeni ile ilgili bu hususu ileri sürerek maddi zararının bu asgari ücret gözönünde tutularak bulunmasını istemiştir ki, bu isteğin hukuksal olduğu kuşkusuzdur. Mahkemece, bu maddi ve hukuki olgular gözönünde tutulmadan hüküm tarihinden önce yürürlüğe giren asgari ücrete göre maddi tazminatın hesabını öngörmeyen bilirkişi rapo¬runun hükme dayanak kılınmasında isabet yoktur. Bu nedenle hüküm bozulma¬lıdır. (10.HD.22.09.1977, 1976/8734-1977/5567)

Tazminatın belirlenmesinde, hüküm tarihine en yakın tarihte belli olan verilerin nazara alınması gerektiği Yargıtay’ın oturmuş ve yerleşmiş gö¬rüşlerindendir. Başka bir anlatımla, hüküm tarihine en yakın tarihte yürürlüğe giren Toplu İş Sözleşmesi ile asgari ücreti gözönünde tutmak, bu hususlar kamu düzenine ilişkin olduğundan hakimin görevi gereği olduğu tartışmasızdır. (21.HD. 28.11.2000, 8538-8519)

Tazminatın hesaplanmasında hüküm tarihine en yakın tarihte belli olan asgari ücretin esas alınması zorunludur. Öte yandan asgari ücret kamu düzenine yönelik olduğundan, hakim bu hususu doğrudan dikkate almakla yü¬kümlüdür.
(21.HD.12.05.1998, 3306-3473)

3- Yargıç, bir istek olmasa dahi, yargılamanın her aşamasında “asgari ücret artışlarını” doğrudan dikkate almakla yükümlüdür:

Asgari ücretteki artışlar kamu düzenine ilişkin olduğundan, davacı tara¬fından bu yön ileri sürülmese dahi, mahkemece doğrudan gözönünde tutulması gerekmektedir.
(21.HD.15.02.2000, 1077-1095)

Asgari ücret kamu düzenine yönelik olduğundan, hakim görevi gere¬ğince, bu hususu doğrudan gözönünde tutmakla yükümlüdür. (21.HD.26.11.1998, 8222-8206)

Asgari ücret kamu düzenine yönelik olduğundan, hakim bu hususu doğ¬rudan dikkate almakla yükümlüdür. (21.HD.06.06.2002, 4702-5437)

Asgari ücret kamu düzeniyle ilgili olduğundan, bu hususta usuli kaza¬nılmış haktan sözedilemeyeceği gibi, hakim bu durumu duruşmanın her aşama¬sında kendiliğinden gözetmelidir. (HGK.17.12.1997, 10-820 E. 1074 K.)

4- Davacı hesap raporuna itiraz etmemiş olsa dahi, davalı yararına usuli kazanılmış hak oluşmaz ve sonradan yürürlüğe giren asgari ücretler hesaplamada gözetilir:
Asgari ücret, kamu düzenine ilişkin olup, mahkemece doğrudan doğruya (kendiliğinden) gözönünde bulundurulması gerekir. Kamu düzeniyle ilgili hu¬suslarda kazanılmış usuli haktan sözedilemeyeceği gibi, HUMK’nun 74’üncü maddesinde öngörülen taleple bağlılık ilkesinden de, ücret bakımından söz etmeye hukuki olanak yoktur.
(10.HD. 09.02.1978, 7628-795)

Usuli kazanılmış hak veya taleple bağlılık ilkelerine dayanılarak asgari ücretin uygulanmasını engelleyici şekilde hüküm kurulması mümkün değildir.
(10.HD.07.04.1977, 1976/6018 E. 2638 K.)

Kamu düzeni ile ilgili hususlarda kazanılmış usuli haktan söz edilemeye¬ceği gibi, istemle bağlılık ilkesinden de söz etmeye hukuksal olanak yoktur. Burada istemle bağlılık sadece dava edilen toplam zarar miktarı için geçerlidir. (10.HD.23.05.1978, 1977/4865 E.1978/3929 K.)